Xưa nay, các cụ thường dạy con cháu rằng” thiếu giỗ đổ chạp”. Lời ấy thường được hiểu là trong mọi gia đình khó có thể nhớ hết và cúng giỗ đầy đủ cho tất cả ông bà, tổ tiên…nên thiếu ai, quên ai thì mời tất cả cùng về ngày Chạp họ. Ngày đó là ngày hội ngộ của tất cả những thành viên trong dòng họ. Ngày đó là ngày mà toàn gia tộc cùng để tâm, hướng tới cội nguồn, và bày tỏ niềm biết ơn thành kính của mình với ông bà tiên tổ. Bởi thế, ngày Chạp họ là ngày thật thiêng liêng. Nghĩ vậy, nên năm nào tôi cũng cố gắng thu xếp công việc để về tham dự.

Năm nay cũng thế, tôi nhờ bạn bè dạy đỡ và về quê từ sáng. Trời giá lạnh căm căm, nhưng trong lòng thì lại cảm thấy rộn ràng ấm áp. Tôi thích cuộc sống bình yên ở quê. Gặp ai cũng tay bắt mặt mừng…áo có rách nhưng mà tình đầy đặn lắm. Tôi thuộc đời thứ 10 của dòng họ Nguyễn- Làng Trung- Bắc Lý. Đến nay, họ nhà tôi đã có 13 đời sinh cơ lập nghiệp ở đất này.  Trong họ, anh em tôi thuộc cành trưởng. Nhưng vì từ ba đời trước, các cụ nhà tôi dời quê đi làm ăn xa. Nên việc chạp họ bây giờ được tiến hành ở nhà chú em cành dưới. Ở đó, dòng họ cũng đã cất được ngôi nhà thờ họ ba gian từ gần mười năm trước. Đấy chỉ là nơi thờ tự họp hành, còn mọi việc chuẩn bị, cỗ bàn đều phải tiến hành ở trên nhà chú. Và thành lệ, năm nào vào ngày chạp , họ nhà tôi cũng mổ một con lợn làm cỗ. Mâm xôi đầy và cái thủ lợn đặt trên bao giờ cũng là một lễ vật không thể thiếu trong ngày chạp họ.

Dâng hương trong nhà thờ tổ

Làm cỗ chạp họ.

Công việc quan trọng trước hết trong ngày Chạp họ là việc đi ” gọi cụ”. Thuở nhỏ, bố tôi đã dạy anh em tôi hiểu điều này. Đi ” gọi cụ” bao giờ cũng phải đi theo đoàn. Có người già, người trẻ và trẻ con. Người trên chỉ dẫn người dưới; đây là phần mộ của cụ nào? thuộc cành nào” ai cúng giỗ…thậm chí còn kể vài ba câu chuyện đời xưa của cụ cho con cháu khắc cốt ghi tâm. Sau đó thắp nhang, khấn lạy…rồi mời cụ về từ đường dự ngày chạp họ và lưu lại ăn tết cùng họ hàng, con cháu. Và giữa mênh mang đất trời đồng bãi…tôi cứ hình dung rằng hương khói thơm phảng phất đang bay kia sẽ mang lời thỉnh cầu của cháu con đến với ông bà tiên tổ. Chẳng thế mà, cả đoàn đi thường đều rất nghiêm trang trong những phút giây trang trọng đó.

Khi đã hoàn thành công việc đi mời các cụ về Chạp họ, cả gia tộc chúng tôi lại nghiêm trang tập trung tại từ đường để làm lễ . Ông chú tôi làm chủ lễ, thay mặt cháu con đọc bài văn khấn. Trong khói nhang nghi ngút, tất cả những người dự lễ đều lặng im, cúi đầu bày tỏ niềm thành kính của mình trước anh linh của các bậc tiền nhân.

Hành lễ xong, các thành viên trong họ tập trung tham dự phiên họp họ cuối năm. Các bộ phận trong hội đồng gia tộc báo cáo kết quả một năm làm việc của mình và đề ra các phương hướng hoạt động trong năm tới.

Kết thúc ngày chạp họ là bữa cơm thân mật cuối năm. Nâng chén rượu nồng, con cháu cùng với ông bà, cha chú cùng say sưa vui ngày gặp gỡ ! Ngoài sân ngập ánh nắng vàng. Xuân Giáp Ngọ đương về !!!

NGUYỄN TRẦN THANH